پارچه ویسکوز بادوام بوده و در هنگام لمس کردن به فرد حس نرمی منتقل می کند. این نوع پارچه یکی از محبوب ترین نوع منسوجات به شمار می آید. اما پارچه ویسکوز دقیقا چه نوع پارچه ای است و نحوه تولید و استفاده از آن به چه صورت است؟

پارچه ویسکوز چیست؟

ویسکوز که معمولا به نام ریون نیز شناخته می شود، نوعی از الیاف نیمه مصنوعی به حساب می آید که به پارچه تبدیل می گردد. نام این ماده از فرآیندی که برای تولید آن استفاده می شود، گرفته شده است که در مرحله اول، ریون یک مایع عسلی مانند و چسبناک است که در ادامه به شکل جامد در می آید. جزء اولیه ریون، خمیر چوب است، اما این عنصر آلی قبل از تبدیل شدن به یک پارچه پوشیدنی، مراحل تولید فراوانی را طی می کند. به خاطر اینگونه ویژگی ها، تعیین کردن اینکه ریون یک پارچه مصنوعی یا طبیعی است، مشکل می باشد. چون ماده اصلی آن ارگانیک است، اما فرآیندی که این ماده ارگانیک در معرض آن قرار می گیرد، به شدت پر تنش است که در نتیجه اساسا یک ماده مصنوعی به شمار می آید.

پارچه ویسکوز چگونه تولید می شود؟

دیگر انواع پارچه شبه ریون به سلولز عاری از لیگنین به عنوان ماده اولیه نیاز دارند، اما این نوع از پارچه را می توان همراه با سلولز خمیر چوب تولید نمود. این روش تولید ریون نسبت به دیگر روش های جایگزین، ارزان تر تمام می شود و ریون تولید شده با این فرآیند را می توان در مقیاس بزرگ نیز تولید نمود.

1. استخراج سلولز: فرآیند تولید ریون با تولید نمودن سلولز خمیر چوب شروع می شود. برای تولید پارچه باکیفیت، سلولز استفاده شده باید حداقل ۹۰ درصد خالص باشد.
2. تبدیل به سلولز قلیایی: سپس این سلولز در سود سوزآور (هیدروکسید سدیم) که نوعی فرآیند شیمیایی است، حل می شود و باعث می گردد تا سلولز به سلولز قلیایی تبدیل گردد. ناخالصی های سلولز در این فرآیند از بین می رود و سلولز را برای مرحله بعدی فرآیند تولیدی آماده می کند.
3. پرس کردن: سپس سلولز قلیایی بین دو غلتک پرس می شود تا مایع اضافی موجود در آن از بین رود. این ورقه های پرس شده به ماده ای به نام white crumb (نوعی پودر سفید رنگ کاملا خرد شده)، تکه تکه و خرد می شوند.
4. زمان دادن به خرده های چوب (جهت آماده شدن برای تهیه تخمیر سلولز) و گزنتاسیون (تبدیل سلولز قلیایی به گزنتات سلولز): پودر سفید رنگ خرد شده در اثر مواجه با اکسیژن خالص برای تهیه خمیر سلولز آماده می شود، سپس برای تبدیل شدن به یک ماده جدید به نام yellow crumb (نوعی پودر زرد رنگ کاملا خرده شده) در معرض دی سولفید کربن قرار می گیرد.
5. رسیدن خمیر سلولز جهت تولید ویسکوز: پودر زرد رنگ خرد شده در ادامه حل می گردد و بعد از گذشت چند ساعت اجازه می دهد تا خمیر سلولز برای تولید ویسکوز رسیده شود.
6. تصفیه کردن و اکسترود شدن: پس از اینکه خمیر رسیده شد، پودر زرد رنگ خرد شده، تصفیه و پالایش می گردد و هرگونه حباب گازی در آن از بین می رود. در ادامه ماده از طریق یک اسپینرت (نخ ریس) که دستگاهی با سوراخ های زیاد مانند دوش حمام است، اکسترود می شود.
7. حمام اسیدی و اتمام کار: در نهایت ماده نهایی در حمامی از اسید سولفوریک غوطه ور می شود که منجر به تولید فیلامنت های ریون می گردد. این فیلامنت ها سپس ریسیده، کشیده و شسته می شوند تا پارچه ای که می تواند به شکل و اندازه مورد نظر در بیاید، تولید شود.

پارچه ویسکوز چگونه مورد استفاده قرار می گیرد؟

پارچه ویسکوز یا ریون معمولا به عنوان جایگزینی برای پنبه مورد استفاده قرار می گیرد. این پارچه بسیاری از ویژگی ها را با پنبه به اشتراک می گذارد، اما در بعضی از حالت ها ممکن است تولید آن ارزان تر باشد. بیشتر مشتریان نمی توانند تفاوت بین ویسکوز و پنبه را بدون دست زدن به آن تشخیص دهند و چون این پارچه از مواد ارگانیک ساخته می شود، لذا بعضی از اوقات نسبت به پارچه های کاملا مصنوعی مانند پلی استر، برتر دیده می شود. این پارچه برای بیشتر کاربردهایی که از پنبه استفاده می شود، می تواند مورد بهره برداری قرار گیرد. فرقی نمی کند که شما بخواهید سارافون، پیراهن یا شلوار تولید کنید، چون از ویسکوز برای گستره وسیعی از مواد مختلف لباس استفاده می شود و این پارچه ممکن است جهت تولید وسایل مورد نیاز خانه، مانند حوله، دستمال مخصوص تمیز کردن یا پارچه رومیزی مورد استفاده قرار گیرد.

گاهی اوقات از ویسکوز در کاربردهای صنعتی نیز استفاده می شود. بعضی از صاحبان کسب و کار احساس می کنند که ریون نسبت به پنبه، گزینه ارزان تر و با دوام تری است. به عنوان مثال، امروزه ریون در بسیاری از انواع تایرها و کمربندهای اتومبیل جایگزین پنبه شده است. نوع ریونی که در این کاربردها مورد استفاده قرار می گیرد، به شدت قوی تر و کشسان تر از نوعی ریونی است که برای لباس از آن استفاده می شود. علاوه بر این لازم است که به این نکته نیز اشاره شود که ریون اساسا به عنوان جایگزینی برای ابریشم توسعه پیدا کرده است. مشتریان با گذشت سال ها پذیرفته اند که ویسکوز  نمی تواند همه مزیت های کیفیت ابریشم را داشته باشد و اکنون سازندگان ریون عمدتا این ماده را به عنوان جایگزین پنبه تولید می نمایند. با این حال بعضی از شرکت ها هنوز ممکن است ویسکوز را به عنوان جایگزینی برای ابریشم تولید کنند، به همین دلیل دیدن روسری، شال و لباس خواب ساخته شده از این پارچه نرم و سبک معمولا متداول است.

پارچه ویسکوز در چه مناطقی از جهان تولید می شود؟

ویسکوز  عمدتا در کارخانه هایی با مقیاس بزرگ تولید می شوند. فرآیند تولید ریون بسیار پیچیده است، بنابراین تلاش برای تولید این پارچه از سوی کسب و کارهای کوچک عموما با شکست رو به رو می شود. برای تولید این پارچه لازم است تا انواع مختلف و فراوانی از ماشین های تولید مواد شیمیایی و نساجی دخیل شوند. در بیشتر حالت ها، ریون در کارخانه های بزرگی که انواع دیگری از منسوجات در آنها ساخته می شود، تولید می گردد. با این وجود، بیشتر ویسکوز  استفاده شده در جهان در ایالات متحده و بریتانیا تولید می شوند. این کشورها بخش عمده ای از این پارچه را به کشورهای دیگر صادر می کنند. امروز بخش عظیمی از ریون در کشورهایی مانند هند، پاکستان، اندونزی و چین ساخته می شود.

در کشورهای در حال توسعه، نیروی کار ارزان است و مقررات تولید خاصی وجود ندارد یا اجباری نیستند. این عوامل باعث می شود تا تولید کنندگان ریون بدون نیاز به جذب سطح بالاتری از مخارج کلی که جنبه مهمی از عملیات در کشورهای برتر جهان است، نسبت به دست آوردن سود بیشتر از مسیر اصلی خود منحرف شوند. در بیشتر حالت ها، ریون خام در همان تأسیساتی که تولید شده است یا در نزدیکی همان تأسیسات به محصول نهایی تبدیل می گردد. با این حال بعضی از تولید کنندگان ریون ممکن است ترجیح دهند تا تولید ریون خام خودشان را به کشورهای دیگر منتقل نمایند تا در آنجا به لباس، منسوجات خانگی یا انواع دیگری از تولیدات تبدیل شود.

هزینه تولید ریون یا ویسکوز  چقدر است؟

یکی از دلایلی که تولید کنندگان منسوج به فکر تولید ویسکوز افتاده اند، تا حدودی به ارزان تر بودن این ماده نسبت به پنبه مربوط می شود. میزان دقیق ارزان تر بودن این پارچه به فرآیندهای تولیدی مورد استفاده و محل تولید این پارچه بستگی دارد، اما افزایش رشد اقتصادی یکی از عوامل محرک تولید بیشتر ریون بوده است. یقینا تولید ریون نسبت به تولید ابریشم ارزان تر تمام می شود، اما معمولا پذیرفته شده است که ریون نسبت به نخ ابریشم خام دارای کیفیت نامرغوب تری است. مواد خام استفاده شده جهت تولید ریون به طور قابل توجهی از الیاف خام پنبه و ابریشم ارزان تر است، اما فرآیند تولید پارچه ریون نسبت به فرآیند استفاده شده برای تولید پنبه یا ابریشم به شدت پیچیده تر می باشد. بنابراین اگر در محیطی نیروی کار به طور قابل توجهی ارزان باشد، می توان تولید ریون را نسبت به تولید پنبه از نظر اقتصادی قابل توجیه تر دانست. مشتریان عقیده دارند که پوشاک و کالاهای مربوط به خانه ساخته شده از ریون معمولا از نظر قیمت با کالاهای ساخته شده از پنبه برابری می کنند. با این وجود، خرید کالاهای ساخته شده از ریون به طور قابل توجهی از محصولات ساخته شده از ابریشم برای مصرف کننده ارزان تر تمام می شود.

چه تفاوتی بین انواع مختلف ویسکوز  یا ریون وجود دارد؟

ویسکوز  در روش های مختلفی تولید می شود و هر روش تولید منجر به نوع مختلفی از پارچه می شود. در بعضی از حالت ها، روش های اصلی تولید ریون همان روش هایی هستند که در انتهای دهه ۱۹ میلادی توسعه پیدا کرده اند، اما بعضی از تولید کنندگان ممکن است از روش های مدرن تر برای تولید ریون بهره بگیرند. در ادامه به بعضی از انواع مختلف ریون که برای استفاده کاربر در دسترس هستند، اشاره می شود.

• نیترو سلولز (Nitrocellulose): اولین نوع ریون که مورد بهره برداری قرار گرفت، ریون نیترو سلولز نام داشت. این نسخه از پارچه ویسکوز برای اولین بار در سال ۱۸۵۵ تحت نام “ابریشم مصنوعی” توسعه پیدا کرد و در سال ۱۸۹۱ به تولید صنعتی رسید. با این وجود، ریون نیترو سلولز به شدت قابل اشتعال است و تولید آن نسبت به استات سلولز یا الیاف ریون کوپر آمونیوم هزینه زیادتری خواهد داشت. بنابراین تولید این نوع از ریون در اوایل دهه ۱۹۰۰ میلادی متوقف شد، اما قبل از آن به نام محاوره ای “مادر خوانده ابریشم” مشهور گردید.
• استات سلولز (Acetate): پارچه های ریون و استات از نظر شیمیایی متفاوت هستند، اما استات قبلا به نوعی ریون اشاره داشت که تفکیک این دو پارچه را از هم دشوار کرده بود. هر دو پارچه از سلولز تولید شده اند، اما فرآیند تولید پارچه استات شامل تولید یک عکس العمل بین سلولز و انیدرید استات است. از آنجا که ریون به شدت از استات قوی تر است، لذا تولید پارچه استات در دهه گذشته متوقف شد.
• ریون کوپر آمونیوم (Cuprammonium rayon): در میانه دهه ۱۸۰۰ میلادی کشف گردید که سلولز در دی هیدروکسید تترا آمین کوپر حل می شود و ماده حاصل از آن عموما جهت تولید الیاف کربن برای چراغ های برقی مورد استفاده قرار می گرفت. تولید کنندگان در سال ۱۸۹۹، استفاده از ریون کوپر آمونیوم را برای منسوجات شروع کردند و تا سال ۱۹۰۴ موفق شدند تا نوعی از پارچه ویسکوز  را تولید نمایند که تقریبا به نرمی ابریشم واقعی بود. با این وجود، با گسترش روش های تولید ریون جدید، تولید ریون کوپر آمونیوم متوقف گردیده است.
• روش مدرن: اکنون اغلب ریون با استفاده از روش های مدرنی که توسط چارلز فریدریک کراس (Charles Frederick Cross) توسعه پیدا کرده است، تولید می شوند. این روش از دی سولفید کربن و زانتات (xanthate) جهت تولید الیاف ریون استفاده می کند و ریون ساخته شده با این فرآیند به شدت در اوایل دهه قرن بیستم در کشورهای ایالات متحده و بریتانیا محبوب گردید. این روش تولید ریون نسبت به روش های قبلی به شدت ارزان تر تمام می شود و به همین دلیل است که این نوع از ریون به عنوان اولین نسخه از منسوج وارد تولید انبوه گردیده است. ریون تولید شده با روش مدرن، اولین نوع از ریونی بود که در کاربردهای صنعتی مورد استفاده قرار گرفت.
• لیوسل (Lyocell): از آنجا که با حل کردن سلولز در حلالی به نام N-methylmorpholine N-oxide، لیوسل تولید می شود، لذا این محصول واقعا از نظر شیمیایی با ریون متفاوت است. با این وجود، چون این دو ماده از نظر نرمی و دوام شبیه هم هستند، پس می توان گفت که لیوسل معمولا نوعی از ریون در نظر گرفته می شود. لیوسل در ابتدا در ایالات متحده توسعه پیدا کرده است، اما اکنون عمده این پارچه در چین تولید می گردد.
• مودال (Modal): این نوع از ریون به طور قابل توجهی از ریون معمولی، قویتر و کشسان تر است و اغلب در ترکیبی با پنبه و اسپندکس جهت تولید وسایل خانه و پوشاک، مانند لباس های زیر و ملافه مورد استفاده قرار می گیرد. ریون مودال اغلب با سلولز استخراج شده از درخت راش (beech trees) تولید می شود و با نخ ریسی کردن سلولز بازسازی شده به وجود می آید. بالش های ویسکوز یا ریون مودال نسبت به نوع پنبه ای ارزان تر هستند و برخلاف ریون طبیعی به آسانی می توان این پارچه را خشک نمود.

ریون چگونه بر محیط زیست تأثیر می گذارد؟

از آنجا که ویسکوز با مواد استخراج شده از گیاهان تولید می شود، لذا ذاتا ایجاد آلودگی نمی کند. خود سلولز یک ماده طبیعی است که به صورت طبیعی توسط فرآیندهای خودکار در اکوسیستم بازیافت می گردد. حقیقت آن است که ریون به عنوان یک الیاف نیمه مصنوعی در نظر گرفته می شود، بنابراین بسیاری از مصرف کنندگان و صاحبان کسب و کار آن را از نظر مباحث پایداری و تأثیر زیست محیطی همانند پنبه فرض می کنند. با این وجود، ریون فقط شامل سلولز نیست. تعدادی از مواد شیمیایی مضر در فرآیند تولید ریون مورد استفاده قرار می گیرد که دفع صحیح اینگونه مواد در هنگامیکه فرآیند تولید کامل شده است، سخت می باشد. در حقیقت آب آلوده شده که در هنگام تولید ریون به وجود می آید، از زمان توسعه این نوع از الیاف جزء نگرانی های اصلی بوده است. این نگرانی ها در طی تلاش های زیست محیطی دهه ۱۹۷۰ میلادی همچنان ادامه داشت، اما پس از اینکه عمده تولید ریون در دهه ۱۹۹۰ و ۲۰۰۰ میلادی به خارج از مرزها منتقل شد، پویایی خود را از دست داد.
تولید پنبه یکی دیگر از فرآیندهای مخرب محیط زیست است. بر خلاف پنبه که به صورت طبیعی برداشت و تولید می شود، تعدادی مواد شیمیایی جهت فرآوری پنبه خام به الیاف منسوج مورد استفاده قرار می گیرد. با این وجود، این مواد شیمیایی جزء بخش های اختیاری فرآیند تولید پنبه محسوب می شوند و اگر کسب و کارها بخواهند تا پنبه را به صورت پایدار تولید کنند، می توانند آنها را با مواد غیر سمی جایگزین نمایند.
اما استفاده از مواد شیمیایی، بخش اصلی فرآیند تولید ریون است. مثلا غیر ممکن است که تولید ریون بدون استفاده از هیدروکسید ریون (مسیرهای آبی را آلوده می کند و کیفیت هوا را کاهش می دهد) انجام گیرد. دی سولفید کربن یکی دیگر از بخش های اصلی فرآیند تولید ریون به شمار می آید و این ماده شیمیایی بر روی سلامتی انسان، تأثیرات مضری خواهد داشت. این ماده شاید باعث تولد کودکان ناقص، بروز سرطان، شرایط وخیم پوستی و بیماری قلبی شود. از سویی دیگر، حدود ۷۰ درصد از درخت به دلیل استخراج پالپ (خمیر سلولزی) از بین می رود و مواد باقی مانده درخت که معمولا از نظر شیمیایی آلوده هستند، بی تفاوتانه دور ریخته می شوند.

تولید ریون به چند گام بیشتر نسبت به تولید پنبه نیاز دارد و هر پوند از الیاف ریون تولید شده، پوندهای بسیار بیشتری از مواد زائد که معمولا به درستی دفع نمی شوند را تولید می نماید. از آنجا که تولید ریون عمدتا در کشورهای جهان سوم اتفاق می افتد، لذا بیشتر مصرف کنندگان در جهان در حال توسعه در مورد تولید این ماده نساجی محبوب، نقطه نظر مشخص و خاصی ندارند. با این وجود، اکوسیستم ها در کشورهای در حال توسعه به شدت از تولید ریون صدمه دیده است. عمر گیاهان و حیوانات با تولید این پارچه با خطر روبه رو شده است و اکوسیستم انسانی نیز آلوده گردیده است. علاوه بر این، تولید ریون موجب تخلیه سریعتر جنگل ها نیز می شود.

گواهینامه های موجود برای پارچه ویسکوز

صدور گواهینامه ارگانیک برای ویسکوز جزء موضوعات پیچیده است. اگرچه تولید این ماده با منابع ارگانیک سلولز قطعا امکان پذیر است، اما فرآیندی که توسط آن ویسکوز اساسا به سلولز تبدیل می شود، آن را به یک ماده جدید مبدل می نماید. ماده حاصل شده نمی تواند هم طبیعی و هم مصنوعی باشد، لذا حتی اگر ویسکوز تحت سلولز طبیعی تأیید شده از سوی اتحادیه اروپا یا USDA تولید شده باشد، باز هم در نظر گرفتن این ماده به عنوان ارگانیک سخت خواهد بود. بیشتر تولید کنندگان ویسکوز حتی تلاش نمی کنند تا محصولاتشان را به عنوان ارگانیک ثبت نمایند. به عبارت دیگر، بیشتر شکل های لیوسل، مانند تنسل لنزینگ از نظر شیمیایی در طی فرآیند تولید اصلاح نشده اند. این موضوع به این معنی است که اگر این مواد از طریق سلولز ارگانیک ساخته شده باشند، می توانند توسط نهادهای نظارتی بخش ثالث یا دولت به عنوان ارگانیک تأیید شوند.